Στη λήψη οικονομικών αποφάσεων, οι περισσότεροι από εμάς τείνουμε να εστιάζουμε στο κόστος/τιμή αυτού που αγοράζουμε ή επενδύουμε. Ωστόσο, συχνά υπάρχει ένα κρυφό κόστος που είναι εξίσου σημαντικό: το κόστος ευκαιρίας (opportunity cost). Είναι οφέλη που χάνουμε κάνοντας μια επιλογή έναντι μιας άλλης. Σε αυτό το άρθρο, θα διερευνήσουμε τι είναι το κόστος ευκαιρίας και πώς επηρεάζει τις οικονομικές μας αποφάσεις.

Τι είναι το κόστος ευκαιρίας;

Το κόστος ευκαιρίας είναι η αξία της επόμενης καλύτερης εναλλακτικής επιλογής που εγκαταλείπεται κατά τη λήψη μιας απόφασης. Δεν πρόκειται μόνο για τα χρήματα που δαπανώνται για μια επιλογή, αλλά και για το κόστος της χαμένης ευκαιρίας για την αναζήτηση της επόμενης καλύτερης εναλλακτικής. 

Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι έχεις δύο επιλογές για το βράδυ του Σαββάτου: να δεις μια ταινία στο σπίτι ή να πας σε μια συναυλία. Εάν επιλέξεις την ταινία στο σπίτι, το κόστος ευκαιρίας είναι η εμπειρία και οι αναμνήσεις που θα μπορούσες να ζήσεις στη συναυλία. Αντίστοιχα, αν επιλέξεις να πας στη συναυλία, το κόστος ευκαιρίας είναι η άνεση και η χαλάρωση της παραμονής στο σπίτι.

Κάτι παρόμοιο ισχύει και στις αποφάσεις για τα οικονομικά μας.

Γιατί είναι σημαντικό το κόστος ευκαιρίας;

Το κόστος ευκαιρίας είναι σημαντικό γιατί σε βοηθά να λαμβάνεις καλύτερες οικονομικές αποφάσεις εξετάζοντας όλες τις επιλογές σου. Όταν κατανοήσεις τα πιθανά οφέλη διαφορετικών επιλογών, μπορείς να πάρεις πιο τεκμηριωμένες αποφάσεις που είναι κατάλληλες για τους οικονομικούς σου στόχους.

Παρακάτω θα δούμε μερικά παραδείγματα που άμεσα ή έμμεσα επηρεάζουν τα οικονομικά μας.

Κόστος ευκαιρίας και δαπάνες, προσωπικά οικονομικά

Το κόστος ευκαιρίας παίζει σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις για έξοδα. Κάθε φορά που ξοδεύεις χρήματα, χάνεις την ευκαιρία να χρησιμοποιήσεις αυτά τα χρήματα για κάτι άλλο. 

Είναι σημαντικό να λάβεις υπόψη το κόστος ευκαιρίας των αποφάσεών σου σχετικά με τις δαπάνες, ειδικά όταν πρόκειται για προαιρετικές δαπάνες. Για παράδειγμα, αν επιλέξεις να αγοράσεις ένα καινούργιο ζευγάρι παπούτσια, χάνεις την ευκαιρία να χρησιμοποιήσεις αυτά τα χρήματα για κάτι άλλο, όπως εξοικονόμηση για προκαταβολή σε ένα σπίτι ή επένδυση σε λογαριασμό συνταξιοδότησης.

>> Περισσότερα: Πώς να αντισταθείς σε παρορμητικές αγορές;

Άλλο ένα παράδειγμα μπορεί να είναι η απόφαση μεταξύ της αποταμίευσης για ταμείο έκτακτης ανάγκης έναντι της εξόφλησης χρέους. Η αποταμίευση έχει κόστος ευκαιρίας το κόστος της εξόφλησης του χρέους, το οποίο ενδέχεται να έχει μεγαλύτερο επιτόκιο. Αντίστροφα η εξόφληση του χρέους έχει το κόστος ευκαιρίας του επιτοκίου της αποταμίευσης και ενδεχομένως της ασφάλειας που σου δίνει ένα ταμείο έκτακτης ανάγκης.

Ένα άλλο κοινό παράδειγμα είναι η απόφαση μεταξύ ενοικίασης και αγοράς σπιτιού. Με την αγορά σπιτιού χρειάζονται κάποια χρήματα για προκαταβολή, πληρωμές στεγαστικού δανείου και συντήρηση. Αυτά τα χρήματα μπορεί να επενδύονταν αλλού, με πιθανή καλύτερη απόδοση. Ακόμα και το γεγονός ότι έχεις “δεσμευτεί” με ένα ακίνητο/τοποθεσία μπορείς να έχει κόστος ευκαιρίας αφού μπορεί να επηρεάζει άλλες αποφάσεις στη ζωή σου. Αντίστροφα με την ενοικίαση μπορεί να χάσεις τη σταθερότητα που σου δίνει ένα ακίνητο στο όνομά σου. Το ενοίκιο μπορεί να ανεβαίνει συνεχώς σε σχέση με ένα σταθερό στεγαστικό δάνειο ή να μην κερδίζεις από πιθανή αύξηση των τιμών των ακινήτων.

>> Περισσότερα: Αγορά ή ενοικίαση σπιτιού – τί με συμφέρει;

Κατανοώντας το κόστος ευκαιρίας των δαπανών σου, μπορείς να λάβεις πιο ενημερωμένες αποφάσεις σχετικά με το πού θα διαθέσεις τα χρήματά σου και να δώσεις προτεραιότητα σε συγκεκριμένες δαπάνες.

Κόστος ευκαιρίας και επενδύσεις

Το κόστος ευκαιρίας μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο στις επενδυτικές σου αποφάσεις. Για παράδειγμα, αν έχεις 10.000 ευρώ για επένδυση, μπορεί να έχεις την επιλογή να τα καταθέσεις σε λογαριασμό ταμιευτηρίου με χαμηλό επιτόκιο ή να επενδύσεις σε μετοχές που έχουν υψηλότερη πιθανή απόδοση. Το κόστος ευκαιρίας για την επιλογή του λογαριασμού ταμιευτηρίου είναι η πιθανή απόδοση που θα χάσεις αν δεν επενδύσεις σε μετοχές. Αν για παράδειγμα ο λογαριασμός ταμιευτηρίου σου δίνει απόδοση 2% και οι μετοχές πιθανή απόδοση 5%, τότε το κόστος ευκαιρίας είναι 3% επί των χρημάτων σου.

Όμως, κόστος ευκαιρίας δεν είναι μόνο η διαφορά της απόδοσης αλλά και το πιθανό ρίσκο που παίρνεις με την τοποθέτησης των χρημάτων σου σε κάποια επένδυση. Είναι κάτι που έχει πιο σταθερή απόδοση καλύτερο για σένα ή προτιμάς να πάρεις μεγαλύτερο ρίσκο; Για παράδειγμα, αν σκέφτεσαι να επενδύσεις σε μια μετοχή υψηλού κινδύνου, πρέπει να εξετάσεις το κόστος ευκαιρίας της μη επένδυσης σε μια ασφαλέστερη επιλογή χαμηλότερου κινδύνου που θα μπορούσε να προσφέρει πιο σταθερή απόδοση. 

>> Περισσότερα: Επενδύσεις για αρχάριους – Μετοχές για αρχάριους

Επιπλέον, είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη το κόστος ευκαιρίας του χρόνου κατά τη λήψη επενδυτικών αποφάσεων. Αν αποφασίσεις να επενδύσεις σε μια μετοχή που χρειάζεται αρκετά χρόνια για να έχεις το κέρδος που υπολογίζεις, πρέπει να εξετάσεις το κόστος της μη πρόσβασης στα χρήματά σου κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά σου να κάνεις άλλες επενδύσεις ή να καλύψεις απροσδόκητα έξοδα.

Τέλος, το κόστος ευκαιρίας του πληθωρισμού πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη κατά τη λήψη επενδυτικών αποφάσεων. Αν επενδύσεις σε μια επιλογή με χαμηλή απόδοση, η αγοραστική δύναμη της επένδυσής σου μπορεί να μειωθεί με την πάροδο του χρόνου λόγω του πληθωρισμού. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερη συνολική απόδοση της επένδυσής σου και υψηλότερο κόστος ευκαιρίας.

Κόστος ευκαιρίας και διαχείριση χρόνου

Πολλοί λένε ο χρόνος είναι χρήμα. Το κόστος ευκαιρίας μπορεί επίσης να επηρεάσει τη διαχείριση του χρόνου σου. Για παράδειγμα, αν αφιερώνεις μια ώρα παρακολουθώντας τηλεόραση, το κόστος ευκαιρίας εκείνης της ώρας είναι τα άλλα πράγματα που θα μπορούσες να κάνεις με αυτήν την ώρα. Μπορεί να χρησιμοποιήσεις αυτή την ώρα για κάτι δημιουργικό π.χ. να κάνεις έρευνα για επενδύσεις, να αναπτύξεις τη γνώση σου στα οικονομικά ή να σχεδιάσεις το πλάνο για ένα νέο εγχείρημα.

Πώς να ενσωματώσω το κόστος ευκαιρίες στις αποφάσεις μου;

Τώρα που καταλαβαίνεις τη σημασία του κόστους ευκαιρίας, πώς μπορείς να το ενσωματώσεις στη διαδικασία λήψης των οικονομικών σου αποφάσεων; Ακολουθούν ορισμένες στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν:

• Εξέτασε όλες τις επιλογές: Όταν παίρνεις μια οικονομική απόφαση, αφιέρωσε χρόνο για να εξετάσεις όλες τις επιλογές, όχι μόνο αυτές που φαίνονται πιο προφανείς.
• Κάνε μια λίστα με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα: Η δημιουργία μιας λίστας με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε επιλογής. Έτσι μπορείς να τα σταθμίσεις και να κατανοήσεις το πιθανό κόστος ευκαιρίας κάθε επιλογής.
• Σκέψου μακροπρόθεσμα: Όταν λαμβάνεις μια οικονομική απόφαση, είναι σημαντικό να έχεις υπόψη όχι μόνο τα άμεσα οφέλη και μειονεκτήματα, αλλά και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Έτσι θα πάρεις μια απόφαση που είναι σωστή για τους οικονομικούς σου στόχους.
• Ζήτα συμβουλές από ειδικούς: Αν αντιμετωπίζεις μια περίπλοκη οικονομική απόφαση, σκέψου να ζητήσεις συμβουλές από έναν ειδικό στο θέμα. Θα μπορέσουν να σου δώσουν καλύτερη εικόνα για τα υπέρ και κατά της απόφασης και εν τέλει του κόστους ευκαιρίας.
• Κάνε τακτική επαναξιολόγηση: Τέλος, είναι σημαντικό να επαναξιολογείς τακτικά τις οικονομικές σου αποφάσεις για να διασφαλίσεις ότι είσαι ακόμα σε καλό δρόμο για την επίτευξη των οικονομικών στόχων σου. Έτσι θα μπορείς να επαναυπολογίσεις το κόστος ευκαιρίας και να κάνεις προσαρμογές στο οικονομικό σου σχέδιο, όπως απαιτείται.

Το κόστος ευκαιρίας είναι μια έννοια που συχνά παραβλέπεται, αλλά μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο στις οικονομικές σου αποφάσεις. Είτε παίρνεις επενδυτικές αποφάσεις, αποφάσεις δαπανών ή αποφάσεις διαχείρισης χρόνου, η κατανόηση του μπορεί να σε βοηθήσει να κάνεις κατάλληλες επιλογές.